Οι κοινωνίες του σήμερα είναι το αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης, την οποία και συνεχώς ενισχύουν και προωθούν. Το να γνωρίζουμε και να μαθαίνουμε για κουλτούρες πέραν της δικής μας, έχει πολλά να μας προσφέρει σε προσωπικό επίπεδο. Είτε για να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας, να γίνουμε καλύτερα εφοδιασμένοι εργαζόμενοι ή απλώς για να αποτελούμε πολίτες του κόσμου, οφείλουμε να μαθαίνουμε για τους πολιτισμούς του. Ωστόσο, είναι σημαντικό να ξέρουμε την διαφορά μεταξύ της πολιτισμικής κατάχρησης και εκτίμησης.
Εκτίμηση δείχνουμε όταν αποσκοπούμε στο να κατανοήσουμε και να σεβαστούμε. Δεν υπάρχει τίποτα κακόβουλο στο να επιθυμούμε να ανοίξουμε το μυαλό και τα μάτια μας σε διαφορετικές κουλτούρες˙ στο να θέλουμε να έρθουμε πιο κοντά με μακρινούς από εμάς πολιτισμούς. Όμως δεν συμβαίνει πάντα έτσι. Μπορεί να σκεφτόμαστε πως δεν θα πράτταμε ποτέ προσβλητικά ως προς μία συγκεκριμένη κουλτούρα. “Ποτέ δεν θα έκανα κάτι τέτοιο”. Ίσως όχι επίτηδες. Ας μην αφήσουμε την άγνοια να μας σαμποτάρει.
Πότε λοιπόν εκμεταλλευόμαστε τα στοιχεία ενός πολιτισμού; Όταν διαλέγω μια έκφανσή του, την ιδιοποιούμαι και την χρησιμοποιώ προς συμφέρον μου. Αγοράζοντας για παράδειγμα, ένα κόσμημα ιστορικής σημασίας για μία κουλτούρα και φορώντας το ως απλά ένα fashion statement piece. Σας παρακινώ να φανταστούμε μαζί˙ βλέπουμε έναν άνθρωπο (εκτός της συγκεκριμένης πολιτισμικής ομάδας) με τατουάζ henna, τουρίστες με ανατολίτικα τουρμπάνια, άλλους με μαλλιά χτενισμένα ράστα και κάποιους φορώντας κιμονό. Αντικρίζουμε άραγε ανθρώπους που τιμούν την πολιτισμική κληρονομιά πίσω από τα χαρακτηριστικά αυτό, ή άτομα που αγόρασαν ένα επιφανειακό σουβενίρ στο ταξίδι τους; Πιστεύω πως καταλαβαίνουμε τώρα κάπως καλύτερα, ότι ο σφετερισμός τέτοιων πολιτισμικών αντικειμένων, παραδόσεων και ιδεών αλλοιώνει τον χαρακτήρα της ίδιας της κουλτούρας, η οποία πέφτει στον κίνδυνο της εμπορευματοποίησης και διαστρέβλωσης.
Φορώντας τους πολιτισμικούς “σηματοδότες” άλλων ομάδων επιφανειακά, δίνουμε την εντύπωση ότι τους χρησιμοποιούμε ως μεταμφίεση. Γεγονός ταπεινωτικό για τις ομάδες αυτές. Φανταστείτε απλώς, πως υπάρχει ένας όρος εντός της κοινότητας των μαύρων ανθρώπων: (σε πολύ ελεύθερη μετάφραση) “Χριστόφορος Κολομβ-ίζω”. Η φράση αυτή χρησιμοποιείται όταν παίρνουμε στοιχεία από περιθωριοποιημένες ομάδες και τα ορίζουμε ως δικά μας. Όταν φτάνουμε κάπου και φερόμαστε λες και η ιστορία άρχισε από την στιγμή που ήρθαμε.
Πώς φτάσαμε όμως σε αυτό το σημείο; Στην καρδιά του προβλήματος βρίσκονται τα κοινωνικά προνόμια. Η συγκεκριμένη λέξη έχει αρχίσει να αποτελεί στερεότυπο στις μέρες μας, οριακά προσβάλοντάς μας όταν κάποιος τη χρησιμοποιεί εναντίον μας. Όμως στη συζήτησή μας, η κατάχρηση πολιτισμικών στοιχείων από προνομιούχους ανθρώπους είναι προβληματική. Μια σταρ του Χόλυγουντ μπορεί να φορέσει ελεύθερα ένα τουρμπάνι και να αποθεωθεί ως σύμβολο μόδας και στυλ˙ ενώ παράλληλα ένα άτομο μικρασιατικής ή Ινδικής καταγωγής θα σκεφτεί διπλά και τριπλά πριν φορέσει το τουρμπάνι του σε κοινή θέα, από φόβο μην τον παρεξηγήσουν για τρομοκράτη, ζητιάνο ή οτιδήποτε άλλο στερεοτυπικό. Μπορεί πολλοί από εμάς τελικά να είμαστε όντως αρκετά προνομιούχοι ώστε να μην είχαμε ποτέ αναλογιστεί αυτή την πλευρά της πραγματικότητας. Αυτό όμως δεν την καθιστά λιγότερο αληθινή. Η διαφορετική ερμηνεία που δίνουν σε χαρακτηριστικά πολιτισμικά στοιχεία όσοι τα εκμεταλλεύονται χωρίς αναφορά και σεβασμό προς την προέλευσή τους, αλλοιώνουν την ιστορία τους και καταδικάζουν τα άτομα αυτού του πολιτισμού σε κοινωνίες γεμάτες εσφαλμένες αντιλήψεις και στερεότυπα.
Ως αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής, δημιουργείται ένα κλίμα ντροπής και κατάκρισης απέναντι στην καθημερινή χρήση αντικειμένων που χαρακτηρίζουν προέλευση, κουλτούρα και πολιτισμική κληρονομιά. Ενώ δεν θα έπρεπε. Κινδυνεύουμε να στερήσουμε από άτομα σε όλο τον κόσμο να φέρουν και να πουν την ιστορία τους χωρίς σχόλια και προκαταλήψεις. Τα στοιχεία αυτά, είτε είναι ρούχα, κοσμήματα, τατουάζ, υφάσματα ή οτιδήποτε άλλο, έχουν φτάσει στα χέρια μας ως ταυτότητα, συνδετικοί κρίκοι και ιστορίες πολιτισμών και κοινωνικών ομάδων που επιβίωσαν μέσα στα χρόνια. Από το να καταχρόμαστε την κληρονομιά αυτή, μειώνοντας την σημασία της, ας προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε και να σεβαστούμε. Σκοπός δεν είναι να αποθαρρυνθούμε από το να χρησιμοποιήσουμε τέτοια στοιχεία˙ αλλά να έχουμε επίγνωση της ιστορία που φέρουνε, να τα αφήσουμε να μας εμπνεύσουν για να μας δανείσουν λίγη από την λάμψη τους. Ας μην αφήσουμε λοιπόν άλλο την άγνοια και την αλαζονεία να σαμποτάρουν την πολυπολιτισμική κληρονομιά μας.
